روزگار بر مدار گذار است و جهان به سمت تخصصی شدن پیش می رود؛ اگر تا دیروز گردشگری فرهنگی مطرح بود امروز در سایه تخصصی شدن، صنایع دستی و روستاهای ملی آن را گردشگری هنری می خوانند و بر این مبنا گیلان بر داشته های خود می بالد. سایت هنرستان فردای علم، بهترین هنرستان گردشگری، هتلداری و آشپزی بندر انزلی شما را به خواندن این مقاله دعوت می نماید.
ویل دورانت در ابتدای کتاب پرآوازه «تاریخ تمدن» خود آورده است: تمدن، هم اشتراک مساعی است و هم رقابت، بنابر این چه بهتر که هر ملتی دارای فرهنگ،دولت،اقتصاد،لباس و آوازهای مخصوص خود باشد؛ این چنین است که گیلان بر داشته های غنی خود می بالد و این روزها جهانی و ملی شدن داشته های پر ذوق و اصالت صنایع دستی خویش را به جشن می نشیند و در گذار تخصصی شدن پر و پیمان هویدا شده است.
چندی نمی گذرد که موفقیت های پیاپی صنایع دستی گیلان اعم از جهانی شدن روستای قاسم آباد رودسر با محوریت چادر شب بافی و ملی شدن چهار روستا و یک شهر ،رنگ و رخ هنرمندان صنایع دستی را باز کرده و معاون صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی کشور با تاکید بر ضرورت برندسازی و معرفی شهرها و روستاهای ملی و جهانی صنایع‌دستی بیان کرد: این مناطق به عنوان مسیر و مقصد «گردشگری هنری» به گردشگران داخلی و خارجی معرفی می‌شوند.
گیلان سراسر همایشی است از فرهنگ، تاریخ، طبیعت و در این بین شرق گیلان که خود تاریخیست به بلندای هزاران سال، موفق شد در سال ۹۸ همراه با عطر نارنج، چای و شالی ثمره کوبش پر قدمت زنان قاسم‌آباد رودسر در تار و پود نخ‌های ابریشمی را با نقش هایی چون شانه گُل، قالی‌گُل، گلیم‌گُل را در بافته ای با عنوان چادرشب به ثبت جهانی برساند.
اگرچه پیش از جهانی شدن روستای قاسم آباد رودسر، روستای فشتکه خمام خنکای بافته های سبز حصیرهایش را در بعد ملی به ثبت رساند اما پس از جهانی شدن چادر شب بافی ،رشت بواسطه رشتی دوزی (قلاب دوزی رشت) رنگ های چشم نواز ابریشمینش را، شالما در غرب گیلان عطر جنگل را در سازه های چوبینش ، ارده گرمای پشم گوسفندانش را در قامت طراحی لباس و پارچه با نام شال بافی و جیرده لذت عطر گِل در هزار طرح سفالستانش را توانست در بعد ملی به ثبت برساند و در قالب گردشگری هنر بین المللی کند.
بیستم خردادماه در گاهشمار ایرانیان روزی در پاسداشت صنایع دستی و هنرهای سنتی است و اگرچه کرونا تنفس سفر محدود کرد اما گیلان در حافظه گردشگری می ماند و اینک به بهانه این پاسداشت، گردشگری هنر را پاس می داریم و به معرفی روستاهای ملی صنایع دستی گیلان بسنده می کنیم.
جیرده روستای ملی سفال گیلان
روستای جیرده شفت در اتفاقی که کم نصیب دگران می شود، گواهینامه روستای ملی سفال را دریافت کرد و در سوز کرونا و بدخبرهای سخت زندگانی، حیاتی دوباره در حوزه هنرهای سنتی و صنایع دستی خلق کرد، روستایی که می تواند مقصدی تازه برای تفرج گردشگران باشد.
به طور قطع جیرده ؛ روستای ملی سفال – در نقشه سفرهای پساکرونا هم نقطه ای پررنگ خواهد بود.روستایی که از توابع بخش مرکزی شهرستان شفت است و پس از پل روگذر و عبور از بقعه آقاسید شریف، روستای توریستی سقالکسار در بین مراتعی وسیع هویدا می شود؛ همچنین از طریق جاده قزوین به رشت بعد از پلیس راه، تقاطع روگذر به سمت فومن، آقاسید شریف (که موزه میراث روستایی در این مسیر واقع شده ) از دیگر مسیرهای دسترسی است.
رشت، آقاسید شریف و منطقه نمونه گردشگری سقالکسار “به معنای محل آب خوردن پرندگان ” (دریاچه سد سقالکسار که آب آن از ریزش جوی و چشمه ساران منطقه تامین می شود یکی از دیدنی ترین نقاط گیلان است که این روزها به نظیفی اش معروف شده است) که طی می شود سفال های بسیار در آستانه خانه ها نشان رسیدن به مقصد دارد.
جیرده با خانه هایی آغاز می شود که درهایش رو به وسعت ردیف های تولیدات سفالی باز است و نخستین خانه مربوط به سوسن کاظمی از هنرمندان نمونه هنرهای سنتی و صنایع دستی است؛ کاظمی و پسر جوانش پای کار ایستاده اند و بی آنکه نشانی از هویت خبرنگاری بجویند با حوصله تمام به پرسش ها پاسخ می دهند و یک به یک تولیداتشان را شرح می دهند.
شالما روستای ملی چوب تراشی
شالما دیگر روستای صنایع دستی گیلان سرسبز است که به عنوان روستای ملی چوب تراشی و استشمام خوش عطر جنگل در سازه هایش – نقطه ای پررنگ در گردشگری هنر شناخته می شود. شالما را می بایست در مسیر ییلاقات و دل کوهپایه های غرب گیلان بجویید.
رشت را به قصد ماسال از جاده ای پشت سر خواهید گذاشت که سپیدارهای فومن سایه سار جاده است؛ جاده پر از سخاوت سبز شالی ها را به سمت صومعه سرا پشت سر می گذارید تا به تابلوی سبز ماسال – طاهرگوراب برسید و در پیچی تند به چپ بپیچید و راه را در مسیر طاهر گوراب پی بگیرید.
جاده از دو سو محصور به رودهای جاری، شالی، شیروانی های رنگی و درختان کهنی که به باور مردمان آن سرزمین مقدس بوده و پارچه های سبز بر آنها بسته شده پیش می رود؛ به طاهر گوراب که رسیدید اگر خوب گوش کنید شاید صدای سُم اسب میرزا کوچک جنگلی از پس قرون در ذهنت بپیچد و زین های آویزان در جلوی مغازه های طاهر گوراب این موضوع را ملموس تر می کند.
عناصر طبیعت همچنان حیات می آفرینند. به ماسال که رسیدید شالما در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی ماسال قرار دارد و گیرایی ماسال مجسمه های عظیمی برآمده از دل فرهنگ بومی آن سرزمین است؛ بانویی که چرخ نخ ریسی پیش رویش پشم گوسفندان را به نخ بدل می کند یا پیرمرد چوپان با شولایی (پوشینه پشمین خشن بافتی چون نمد که چوپانان بر دوش می انداختند) که درحال نواختن نی بود گویی محمود به، لِدُوه(پرده ای از نی شبانی) و بوره کوی (گوسفند بور) را بر فراز جنگل های تالش می نوازد.
تابلو راهنمای ایستاده در وسط میدان، ییلاقات و شالما را در یک مسیر نشان می دهد؛ هر چه به سمت شالما پیش می رویم چوب فروشی ها بارزتر و تنه های باریک درختانی که به هیبت پیکان هایی نوک تیز تراش خورده اند نشانشان می شود؛ عطر کباب گوسفندی همه فضا را پر کرده و زغال ها در منقل های جلو کبابی های محلی بر فراز کوهپایه زبانه می کشد؛ دست فروشان کنار جاده با چینش خوج های جنگلی (گلابی های وحشی) – که با خوابانده شدن در آب نمک گویی در روغن غلتانده شده و زیر تابش خورشید برق می زنند- گویی رنگ به ارمغان می بخشند.
کوه های برف زده نزدیک و نزدیک تر می شوند؛ زنان کاری تر، پرورش قزل آلا بارزتر؛ دهکده های پرورش گل انبوه تر، روستاهای کوهپایه ای پیدا تر و کوه های برف آگین جنگلی بقدری نزدیک می شوند که احساس می کنی اگر از پنجره دست دراز کنی مخمل سبزشان را لمس خواهی کرد و در نهایت شالما با تابلویی که بر روی آن نوشته شده است به روستای سیاحتی و زیارتی شالما، دیار هنرمندان صنایع دستی خوش آمدید؛ دست سازه های چوبی، امامزاده، رود و جنگل و کوهپایه بر روی آن نقش شده و از پس تابلو، گلدسته های امامزاده و بام های شیروانی رنگی همطراز با جاده ،پس از گذر از تابلو شالما و ورود به جاده روستا، پرسان پرسان به داخل روستا که گویی در سراشیبی تند و در فرودست بنا شده هدایت می شوید و اندک دست ساخته های چوبی جلو خانه ها پیدا می شوند تا به کارگاه و فروشگاه اسلام چیتن، بنا شده رو به ازدحام جنگل و رود هدایت می شوید.
فشتکه روستای ملی حصیر
روستای فشتکه بخش خمام بعنوان روستای ملی حصیر کشور در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
فشتکه جزو ۱۴ روستای منطقه آزاد انزلی است و در راه اصلی جاده رشت-انزلی قرار گرفته و از روستاهای شهر خمام محسوب می شود؛ خمام نزدیکترین شهر به مرکز استان گیلان(رشت) است و فاصله شهر خمام تا شهر رشت ۷ کیلومتر و تا شهر انزلی ۱۵ کیلومتر است.
سبدبافی و حصیربافی به عقیده بسیاری از محققان پس از سنگ تراشی، قدیمی ترین هنر و صنعتی است که انسان با آن آشنایی یافته و همچنین این هنر، منشأ بسیاری از صنایع دستی دیگر از جمله پارچه بافی، گلیم بافی، بامبوبافی، سفالگری و کوزه گری است.
به گفته برخی محققان، بافتن گلیم و قالی و انواع پارچه ها از روی سبد بافی و حصیربافی اقتباس شده و قدیمی ترین نمونه دستباف به حدود شش هزار سال قبل تعلق دارد.
به گزارش ایرنا، حصیرهای ساخت گیلان و سایر نواحی شمال ایران طرح های هندسی دارند که از بافت نی طبیعی یک رنگ پدید می آیند.
حصیربافی و سبدبافی از صنایع دستی و خانگی بسیار رایج در گیلان است و تولید انواع سبدها و حصیرها در اکثر نقاط این استان رواج دارد.
حصیر در اندازه ها و شکل های مختلف بافته می شود و مصارف گوناگونی همچون زنبیل، کلاه، سفره، سبد، آبکش و زیرداغی حصیری است که تقریبا در تمام منازل گیلانی یافت می شود و امروز همین هنرصنعت توانسته است در میان رقابت جهانی خود را به عنوان طرحی مدرن در فهرست طراحان دکوراسیون معروف امروزی در جای جای جهان به نقش بکشد.
ارده روستای ملی شال بافی
ارده در بلندای یک هزار و ۴۰۰ متری از سطح دریا روستای ملی شال بافی است . همان جایی که رابینو (در اوایل قرن بیستم و از سال ۱۲۸۱ شمسی سرکنسول دولت بریتانیای کبیر در شهر رشت بوده و نویسنده کتاب های ولایت دارالمرز ایران، گیلان، مازندران و استر آباد ) در گفت و گو از بازرگانی و صنعت اسالم می نویسد:محصولی که در این منطقه تهیه می شود پارچه ای به نام شال و جوراب های کوتاه پشمی و جاجیم و مقدار کمی طناب است.
شال بیشتر در دیلمان، سیاهکل، ماسوله، ماسال و سیاه مزگی تولید می شود؛ اما نمودش در ارده سه هزار ساله با ۷۵۰ خانوار بارز شد و دستبافته های پشمی بسیار متنوع با نقش های هندسی کهن، شانه ای، شاخه ای، سرخسی، صلیبی برای ارده عنوان روستای ملی شال بافی را به ارمغان آور آورد.
ارده، سرزمینی بر بلندای ارتفاعات شمال و در گذر از ییلاق دوران شهرستان رضوانشهر در غرب استان گیلان، همان جایی است که طبیعتش ‘به رنگ خدا ‘ مجید مجیدی را رقم زد و محمد پسر روشندل این فیلم نغمه پرندگان و آواز دارکوب را می فهمید اما گروه ایرنا با سفر به این سرزمین، می داند که این خصیصه تنها ویژگی محمد نیست بلکه همه مردمان این سرزمین آوای پرندگان را می فهمند و با فهم نغمه آنها به استقبال نوروز می روند.
برای دیدن ارده ، ییلاق دوران را همراه با خروش طبیعت و جنگل های مرتفع شمال پشت سر خواهید گذاشت و با شیبی تند وارد روستای ارده می شوید و در نشیب راه مردمان روستا با لباس های محلی برآمده از طبیعت به استقبال می آیند.
صنایع بومی و دستی هر سرزمینی بدون شک یکی از افتخارات ملت آن است، زیرا ریشه های عمیق و استواری در اعتقادات، آداب، عادات، رسوم، سنن و در مجموع فرهنگ معنوی جامعه دارد و نمایشگر فرهنگ و تمدن اقوام بوده است؛اما این بافته‌های هویتی بیش از هرچیری رابطه عمیقی با اقتصاد و معیشت این جوامع ارتباط دارند که همین موضوع در سایه صنعت گردشگری توانسته آنها را زنده نگهداشته و راه حیاتشان را تداوم بخشد.
معاون صنایع دستی گیلان تاکید کرد:هدف ما از ثبت ملی حمایت و از بین بردن مشکلات و جلب توجه مسئولان برای حمایت و تقویت فعالیت های یاد شده در حوزه هنرهای سنتی و صنایع دستی است.
فرزاد رشیدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا یادآور شد: ۳۱ اثر صنایع دستی و هنرهای سنتی گیلان طی۱۰ سال اخیر مهر اصالت دریافت کرده اند و اینک موسم ششمین دوره داوری مهر اصالت ملی سال ۱۴۰۰ رسیده است که امیدواریم این رقم افزایش چشمگیری داشته باشد.
وی افزود: تلاش شده برنامه محور کار کنیم و در این زمینه سیاست کشورهای موفق در حوزه صنایع دستی را مورد بررسی قرار دادیم. رویکرد کلان ما استفاده از ظرفیت سمن ها و دغدغه مندان فرهنگی است که این موضوع در بحث ثبت جهانی روستای قاسم آباد با محوریت چادرشب بافی و همچنین ثبت ملی شهر و روستاهای گیلان به منصه ظهور رسید.
وی اظهار داشت: بر همین اساس فرآیند هایی جزو تاکتیک های این معاونت طی یک پروسه پنج ساله تعریف شد ؛این فرآیندها شامل مشارکت، تمایز و هویت بخشی میراثی ، برند سازی در سطح جهانی، برند سازی در سطح ملی ،ترویج ،آموزش و حفاظت از صنایع دستی استفاده از ظرفیت گردشگری برای توسعه صنایع دستی و بازرگانی و صادرات است.
معاون صنایع دستی گیلان با بیان اینکه در این راستا بسیاری از هدف گذاری ها محقق شده و بسیاری دیگر در دست انجام و اجراست ادامه داد: یکی از مهمترین و بزرگترین رویدادهای حوزه صنایع دستی در حوزه بازرگانی و صادرات بروز یافته و آن رشد سه برابری صادرات صنایع دستی نسبت به سال ۹۲ است.
رشیدی یادآور شد: سال ۹۲ حدود ۷۰۰ هزار دلار صادرات صنایع دستی از استان گیلان به خارج از مرزهای کشور انجام شده است و این در حالیست که با ثبت جهانی چادرشب بافی جهش بزرگی در صادرات این تولیدات اتفاق افتاد و صادرات صنایع دستی در سال ۹۹ به ۲ میلیون و ۳۲۱ هزار دلار رسید و چادرشب بافی، حصیر بافی و تولیدات چوبی بیشترین رقم صادرات صنایع دستی را به خود اختصاص دادند.
امروز صنایع دستی گیلان به رغم فراز و فرودهای بسیار و حتی با توجه به برخی بی مهری ها؛ به قوت گیرایی، رنگ و اصالت توانسته در زمره ارزشمندترین هنرهای کاربردی جامعه مطرح شود و خشنودیم صنایع دستی گیلان به سبب ذوق ، قریحه ، ظرافت و اصالت از پس سال ها فراز و فرودی که بر آن رفته است، رهسپار جهان شده و ثبت جهانی و صادراتی با سه برابر رشد دستاوردی بزرگ برای هنرهای صنایع دستی این سرزمین رقم زده است.
معاون آموزشی و فناوری: لیلا ناوران